ความสำคัญและที่มา
กระบือ คือ สัตว์ที่อยู่กับสังคมและวัฒนธรรมทางด้านเกษตรกรรมของไทยมาช้านาน กระบือมีความสำคัญเป็นอย่างยิ่งจนถึงขั้นการประกวดกระบือสวยงามซึ่งได้รับความสนใจและจัดให้มีขึ้นทุกปี และทั้งนี้แม้จะเป็นการประกวดความสวยงาม แต่จากการสืบค้นและติดต่อสอบถามกับปราชญ์ชาวบ้านและผู้เชี่ยวชาญด้านการคัดพันธุ์กระบือ พบว่าทุกลักษณะของความสวยงามตามอุดมคติที่ใช้ในการประกวดมีความสัมพันธ์กับลักษณะการให้ผลผลิต ความสมบูรณ์พันธุ์ การใช้แรงงาน และความยืนยาวของอายุการใช้งานซึ่งเป็นลักษณะทางเศรษฐกิจทั้งสิ้น อย่างไรก็ตามเกณฑ์การให้คะแนนกระบือสวยงามยังเป็นลักษณะนามธรรม ต้องใช้ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้าน ที่มีประสบการณ์มากมาทำการประเมินตามความดีเด่นของลักษณะ (Type classification) และประเมินคะแนนมากน้อยตามความถูกต้องของลักษณะเด่น ส่วนอีกวิธีหนึ่งเป็นการให้คะแนนแบบเส้นตรง (Linear assessment) โดยยังไม่มีผู้ศึกษาการประเมินวิธีนี้ในกระบือมาก่อน เป็นการให้คะแนนตามลักษณะที่ปรากฏ โดยไม่คำนึงถึงลักษณะในอุดมคติ ค่าที่ได้ตามมาตรวัดนำมาจัดลำดับคะแนนอีกทีหนึ่ง วิธีนี้จำเป็นต้องวัดตำแหน่งสำคัญบนร่างกายกระบือ อย่างไรก็ตามการวัดตำแหน่งสาคัญของร่างกายกระบือเพื่อประเมินส่วนที่สาคัญที่เกี่ยวข้องกับการใช้งานยังมีข้อจำกัด ทั้งนี้เนื่องจากกระบือมีขนาดใหญ่และบางตัวยังไม่สามารถบังคับให้ยืนนิ่งได้นาน การวัดโดยอาศัยเทคโนโลยีการสแกน 3 มิติ โดยคอมพิวเตอร์จึงได้ถือกำเนิดขึ้นตามกระแสพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ทั้งนี้เพื่อนำค่าที่ได้ไปกำหนดลักษณะที่สาคัญ และคะแนนที่จะใช้ในการตัดสิน
กระบือหรือที่ชาวบ้านเรียกตามคำภาษาไทยว่า “ควาย” เป็นสัตว์ที่นำมาใช้ประโยชน์ทางการกสิกรรมมาเป็นเวลานาน ในอดีตควายใช้ในการไถนาให้ชาวนาที่มีแปลงปลูกข้าวในพื้นที่ๆมีไม่มากนัก ควายไทยจะเป็นควายที่อยู่ในตระกูลของควายปลัก (Swamp buffalo) ซึ่งมีถิ่นกำเนิดในเอเซียตอนใต้ ที่เรียกว่า “ควายปลัก” เพราะชอบนอนในปลักที่มีโคลน การนอนในปลักเป็นส่วนหนึ่งของการระบายความร้อนในสัตว์ดังกล่าว อย่างไรก็ตามสถานการณ์ของกระบือปลักในประเทศไทยน่าเป็นห่วง เนื่องมาจากจำนวนของกระบือปลักได้ลดลงอย่างมาก มีกระบือปลักลดลงจาก 6.4 ล้านตัวในปี พ.ศ. 2525 (1)ลงเหลือเพียง 1.3 ล้านตัวในปีพ.ศ.2551 (2) สาเหตุหนึ่งที่จำนวนลดลงเนื่องมาจากการทำการเกษตรในปัจจุบันเปลี่ยนไป เกษตรกรใช้รถไถนาที่เป็นเครื่องจักรเพิ่มมากขึ้น เพราะควายเหล็กทำงานเสร็จเร็วกว่าและสะดวกกว่า ดังนั้นความสำคัญของกระบือจึงลดลงโดยแต่ละครอบครัวอาจจะยังเลี้ยงกระบือจำนวน 1 – 2 ตัว โดยมิได้คำนึงถึงการขยายพันธุ์ให้ได้กระบือที่ตัวใหญ่สวยงามดังเช่นในอดีต นอกจากนี้ลูกหลานของเกษตรกรก็มีวิถีชีวิตที่เปลี่ยนไป โดยอาจมิได้เป็นเกษตรกรหรือชาวนาที่ปลูกข้าว แต่มุ่งทำงานในอาชีพอื่นและละเลยความสำคัญของการทำการเกษตรโดยใช้กระบือเป็นแรงงาน ภูมิปัญญาดั้งเดิมในการคัดเลือกควายสวยงามจึงลดน้อยลง และกลุ่มเกษตรกรที่สนใจในการขยายพันธุ์กระบือก็ลดน้อยลงได้มากเช่นกัน แม้ว่าในภาครัฐได้มีการประกวดกระบือแห่งชาติขึ้นทุกปี แต่ก็มีกระบือที่จัดอยู่ในระดับสวยงามเป็นพ่อพันธุ์และแม่พันธุ์จำนวนจำกัด ดังนั้นในหลายปีที่ผ่านมาจึงมีกระบือที่มีลักษณะรูปร่างเล็กลง ตามลักษณะดั้งเดิมที่แท้จริงของกระบือหรือควายไทย
ความสวยงามของกระบือนอกจากจะดูจากรูปร่างภายนอกส่วนประกอบหัว ลำตัว ส่วนท้าย เขา ดวงตา หาง อวัยวะสืบพันธุ์และอื่น ๆ สิ่งสำคัญอันดับแรก คือกระบือต้องมีรูปร่างสูงใหญ่ การประเมินกระบือสวยมีความแตกต่างจากการประเมินรูปร่างโคนม (3) เนื่องจากจุดประสงค์กระบือมีได้มีไว้ในการใช้งานมากกว่าการให้นม ดังนั้นการวัดจุดต่าง ๆ ของกระบือเช่นความสูงและความยาวรอบอก มีความสำคัญในการใช้ปรับปรุงพันธุ์ อย่างไรก็ตามข้อมูลดังกล่าวได้มาด้วยยากลำบากและอาจไม่เหมาะสมที่ใช้ในการวัดในพื้นที่จริง มักใช้ความสูง ความยาวรอบอก และความยาวลำตัว ในการประเมินรูปร่างความใหญ่โตของกระบือมากกว่าการใช้เครื่องชั่งน้ำหนักที่หาได้ยาก จึงทำให้มีฐานข้อมูลจำนวนไม่มากเกี่ยวกับระยะต่าง ๆ ที่วัดได้จาก สรีระรูปร่างของกระบือ
จุดประสงค์ของการศึกษาในครั้งนี้เพื่อทำการวัดด้วยเครื่องสแกน 3 มิติซึ่งจะทำให้ได้ข้อมูลที่ไม่สามารถเก็บได้โดยการใช้สายวัดหรือไม้บรรทัด สามารถวัดข้อมูลได้หลายจุดด้วยเวลาอันรวดเร็วและมีความแม่นยำสูง ค่าที่ได้จากเครื่องสแกน 3 มิติจะเป็นฐานข้อมูลสำคัญที่บอกรูปร่างลักษณะ (conformation) ของกระบือในปัจจุบันในส่วนต่าง ๆ ของประเทศไทย ค่าที่ได้จะนำมาใช้ประโยชน์ในการประเมินส่วนสำคัญ เช่น น้ำหนัก เป็นต้น นอกจากนี้ยังจัดให้มีการสัมมนาของนักวิชาการและปราชญ์รวมทั้งเกษตรกรในพื้นที่ ให้ได้ข้อมูลเกี่ยวกับองค์ความรู้การคัดเลือกกระบือสวยงามที่เป็นภูมิปัญญาในอดีต ผลของการศึกษาเชื่อว่าจะเป็นฐานข้อมูลสำคัญที่ใช้ในการปรับปรุงพันธุ์กระบือในอนาคตและมีส่วนกระตุ้นให้เกิดการอนุรักษ์กระบือสวยงาม เพื่อให้อยู่คู่กับการใช้งานกับเกษตรกรไทยอีกทั้งยังช่วยเพิ่มมูลค่าของกระบือซึ่งถือเป็นทรัพย์สินที่มีราคาแพงของเกษตรกรอีกด้วย
เพื่อให้การดำเนินโครงการดังกล่าวสำเร็จลุล่วงตามกระแสพระราชดาริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี โดย เนคเทค/สวทช. ได้วิจัยพัฒนาเทคโนโลยีและจัดสร้างเครื่องมือ “การประเมินรูปร่างกระบือโดยใช้เครื่องสแกนแบบสามมิติ (3D scanning)” มาสนับสนุนภารกิจสำคัญของโครงการฯ การทำงานของเครื่องมือนี้ทำงานโดยอาศัยหลักการการวัดระยะทางในการหาระยะความลึกของวัตถุตามตำแหน่งต่างๆ บนวัตถุทีละจุดไปเรื่อยๆ จนได้ข้อมูลครอบคลุมร่างกายทั้ง 360 องศา
ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ
- มีฐานข้อมูลลักษณะที่สำคัญที่บ่งชี้ถึงการเป็นกระบือที่ดีเพื่อประโยชน์ในการคัดเลือกและปรับปรุงพันธุ์ของกระบือไทย
- สามารถประเมินลักษณะที่สำคัญจากการใช้คอมพิวเตอร์ เปรียบเทียบกับการประเมินลักษณะภายนอกด้วยสายตา และจัดทำลักษณะเด่นที่ใช้ประกอบการพิจารณากระบือลักษณะดี เพื่อเผยแพร่ให้ผู้ที่สนใจและเกษตรกรต่อไป
- พัฒนาเครื่องสแกนกระบือให้ใช้ในพื้นที่ได้จริง โดยสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในปศุสัตว์ชนิดอื่นๆที่มีการใช้ค่าวัดเพื่อปรับปรุงลักษณะรูปร่าง เช่น โคนม แพะ เป็นต้น
- ได้องค์ความรู้การดูลักษณะกระบือที่ดีจากปราชญ์ชาวบ้าน